Προληπτικό κατηγορούμενο - Γενική κατηγορηματική

• 
• 

Λεπτομέρειες

Κατηγορία: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α' ΤΑΞΗΣ

Δημοσιεύτηκε στις Κυριακή, 13 Μαρτίου 2016 21:41

Γράφτηκε από τον/την Super User

Εμφανίσεις: 181

 

ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

(Ή ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ)

 

*** Με τα ρήματα που σημαίνουν εξέλιξη, όπως: α?ξάνομαι, α?ρομαι (=υψώνομαι), τρέφομαι, διδάσκομαι, πνέω (=φυσώ), ?έω (=κυλώ, πλημμυρίζω), τείνω (=προσπαθώ), ?θ? (=σπρώχνω), κομίζω (=περιποιούμαι, φροντίζω), το κατηγορούμενο λέγεται προληπτικό, γιατί το υποκείμενο λαμβάνει από πριν (προλαμβάνει), ένα γνώρισμα που θα είναι το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος. Όταν συντάσσεται με ρήμα αορίστου ή συντελικού χρόνου (οπότε η ενέργεια του ρήματος έχει ολοκληρωθεί) εκφράζει το αποτέλεσμα που προέκυψε, γι? αυτό και λέγεται και κατηγορούμενο του αποτελέσματος.

 

Παραδείγματα:

1. Τ? Κύρου ?νομα μέγιστον η?ξητο.

2. Τ? ?ψος το? τείχους ?ρετο μέγα.

3. Δι? τούτων Φίλιππος ?ρθη μέγας.

 

ΑΣΚΗΣΗ

*** Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσετε τα επιρρηματικά κατηγορούμενα.

1. Χρ? το?ς πα?δας ?κδιδάσκεσθαι σοφούς.

(μτφρ: πρέπει τα παιδιά να διδάσκονται καλά, ώστε να γίνουν σοφά)

2. ? ?σωπ?ς ποταμ?ς ?ρρύη μέγας.

(μτφρ: Ο Ασωπός ποταμός κυλούσε τα νερά του, με αποτέλεσμα να γίνει μέγας)

3. ? ?νεμος ?κπνε? μέγας.

4. Φίλιππος η?ξήθη (ή η?ξηται ή η?ξητο) μέγας ?κ μικρο?.

 

Σημ.:

Μεταφράζεται με:

I. Ώστε να γίνει, ώστε να είναι.

II. Με αποτέλεσμα να είναι / να γίνει.

 

 

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ

 

*** Όταν το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, πολλές φορές δεν μπαίνει σε ονομαστική, σύμφωνα με τον κανόνα, αλλά σε γενική που λέγεται γενική κατηγορηματική και φανερώνει:

 

Α. ΚΤΗΣΗ (γενική κατηγορηματική κτητική)

Παραδείγματα:

1. ? ?γεμονία ?στ? τ?ς πόλεως (μτφρ: η ηγεμονία ανήκει στην πόλη).

2. Ο? κύκνοι το? ?πόλλωνός ε?σι.

3. Τα?τα τ?γαθ? τ?ν κρατούντων ?στί.

 

Σημ.: όταν υπάρχει ήδη κατηγορούμενο, οι γενικές δεν είναι κατηγορηματικές, π.χ.:

Ο?τος ? ο?κός ?στι Περικλέους (=γενική κατηγορηματική κτητική).

Ο?τος ?στιν ? ο?κος Περικλέους (=γενική κτητική).

 

Β. ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ, από το οποίο ένα μέρος είναι το υποκείμενο

(γενική κατηγορηματική διαιρετική) 

Παραδείγματα:

1. Σόλων τ?ν ?πτ? σοφ?ν ?κλήθη (=ονομάστηκε ένας από τους 7 σοφούς).

2. ?γώ ε?μι τ?ν ?δυνάτων.

3.? Ζέλειά ?στι τ?ς ?σίας.

 

Γ. ΥΛΗ (γενική κατηγορηματική της ύλης)

Παραδείγματα:

1. ? κρηπ?ς (=το θεμέλιο) ?στι λίθων μεγάλων.

2. Α? θύραι ?σαν χαλκο?.

3. Ο? στέφανοι ο? ?όδων ?λλ? χρυσίου ?σαν.

 

Δ. ΙΔΙΟΤΗΤΑ (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας)

Παραδείγματα:

1. Το? ποταμο? τ? ε?ρός ?στιν ε?κοσι ποδ?ν.

2. Ε?μ? τριάκοντα ?τ?ν.

3.? ?ν?ρ ?στι μεγάλης ?ρετ?ς.

 

Ε. ΑΞΙΑ (γενική κατηγορηματική της αξίας)

Παραδείγματα:

1. ? ο?κία ?στ?ν ε?κοσι μν?ν.

2. ? να?ς ?ν δύο ταλάντων.

3. Τ? χωρίον πολλο? ?ργυρίου γίγνεται (=η περιοχή αξίζει πολλά χρήματα).

ΑΣΚΗΣΗ

*** Να υπογραμμίσετε τις γενικές κατηγορηματικές και να δηλώσετε το είδος τους.

1. Α?τη ? πόλις ?γένετο ?θηναίων (=ανήκε στους Αθηναίους)

2. Τ?ν νικώντων ?στ? τ? ?πλα.

3. Ο? κίονες ?σαν πεντελικο? μαρμάρου.

4. Τ? ?γαλμα χρυσο? ?γένετο (=κατασκευάστηκε από χρυσό).

5. ? ποταμ?ς ?στι τεσσάρων πλέθρων.

6. Τ? δ?ς ?ξαμαρτε?ν ο?κ ?νδρ?ς σοφο?.

 

 

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

*** Ορισμένα συνδετικά ρήματα στην ενεργητική φωνή ή διάθεση συντάσσονται με δύο αιτιατικές από τις οποίες η μία είναι το αντικείμενο και η άλλη το κατηγορούμενο του αντικειμένου.

Α. Τα ρήματα εκλογής:

Α?ρο?μαι

?ποδείκνυμι         εκλέγω

?κλέγω         κάποιον 

χειροτον?              κάτι

 

 

?σταμαι (=τοποθετώ κάποιον ως κάτι)

καθίστημι (=διορίζω / κάνω κάποιον κάτι)

λαγχάνω (=ορίζω με κλήρο κάποιον ως)

?ρίζω (=ορίζω κάποιον ως κάτι)

τάττω (=διορίζω κάποιον κάτι)

 

Β. Τα κλητικά ρήματα:

Καλ? (=καλώ κάποιον με κάποιο όνομα, ονομάζω κάποιον κάτι)

?νομάζω

προσαγορεύω (=ονομάζω κάποιον κάτι)

 

Γ. Διάφορα ρήματα:

Δέχομαι (=αποδέχομαι κάποιον ως)

?χω (=έχω κάποιον κάτι)

παρέχω (=δείχνω, παρουσιάζω)

κτάομαι -?μαι (=κάνω κάποιον κάτι)

παρασκευάζω (=καθιστώ κάποιον κάτι)

τυγχάνω (=βρίσκω κάποιον κάτι) + 2 γενικές (και όχι αιτιατικές)

φυλάττω (=φυλάω κάποιον κάπως)

 

Σημ.:  το ρήμα χρ?μαι συντάσσεται με δύο δοτικές ( η μία είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο του αντικειμένου ), π.χ.:

Χρ?μαι τ? ?νθρώπ? φίλ? (=έχω τον άνθρωπο φίλο)

 

Παραδείγματα:

1. ?θηνα?οι ε?λοντο (=εξέλεξαν) Θεμιστοκλέα στρατηγόν.

2. Ο?δε?ς χρ?ται τ? προδότ? συμβούλ?.(= κανείς δε χρησιμοποιεί τον προδότη ως φίλο)

3. Ο? ?ωμα?οι κατέστησαν α?τ?ν ?ρχοντα.

 

ΑΣΚΗΣΗ

*** Να βρείτε το κατηγορούμενο του αντικειμένου σε κάθε περίπτωση:

1. Λέγει με ?βριστήν.

2. Νομίζω ?μ?ς ?γαθούς.

3. Διαφυλάττετε τ?ν ?ρχ?ν ?γαθήν.

4. Ε?εργέτην ?κε?νον ?γο?ντο.

 

 

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

*** Το κατηγορούμενο σε μια απλή πρόταση, αν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση. Αν όμως το κατηγορούμενο είναι ουσιαστικό, τότε συμφωνεί με το υποκείμενο υποχρεωτικά μόνο στην πτώση.

Παραδείγματα:

1. Σωκράτης ?στ? σοφός.

2. ? Λιβύη ?στ?ν ?ρημος.

3. Ο? Δελφο? ?σαν πόλις.

4. ? ?λυμπός ?στιν ?ρος.

 

*** Αλλά πολλές φορές, όταν το υποκείμενο δε φανερώνει κάτι ορισμένο, αλλά μια έννοια σ? όλο της το είδος, τότε το κατηγορούμενο ? αν είναι επίθετο ? μπαίνει σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, ανεξάρτητα από το γένος και τον αριθμό του υποκειμένου.

Παραδείγματα:

1. ? δ? άμαθία πάντων α?σχιστον.

2. Πονηρ?ν ? συκοφάντης. (=όλοι οι συκοφάντες)

 

*** Όταν τα υποκείμενα στην πρόταση είναι δύο ή περισσότερα, το κατηγορούμενο αν είναι επίθετο, μπαίνει κανονικά στον πληθυντικό, ΚΑΙ:

 

Α. Στο κοινό γένος των υποκειμένων, αν τα υποκείμενα είναι έμψυχα του ίδιου γένους.

Παραδείγματα:

1. ? μήτηρ κα? ? θυγάτηρ καλαί ε?σιν.

2. ?ρακλ?ς κα? Θησε?ς κατέστησαν ?θληταί.

 

Β. Στο επικρατέστερο γένος, αν τα υποκείμενα είναι έμψυχα διαφορετικού γένους:αρσεν. ? θηλ. + ουδ. , θηλ. ? ουδ.

Παραδείγματα:

1. ? ?ν?ρ κα? ? γυν? ?γαθοί ε?σιν.

2. ?νδρες κα? γυνα?κες κα? κτήνη πολλ? ?σαν συνεληλυθότες.

(μτφρ:άντρες και γυναίκες και πολλά ζώα είχαν συγκεντρωθεί)

Γ. Στο ουδέτερο γένος, αν τα υποκείμενα είναι άψυχα οποιουδήποτε γένους.

Παραδείγματα:

1. Αίδ?ς κα? φόβος ?μφυτα ?νθρώποις ε?σίν.

2. Λίθοι κα? πλίνθοι κα? κέραμοι ?τάκτως ?ρριμμένα ο?δ?ν χρήσιμά ?στιν.

 

Δ. Στο γένος των εμψύχων, αν τα υποκείμενα είναι άλλα έμψυχα και άλλα άψυχα.

Παράδειγμα:

1. ? τύχη κα? ? Φίλιππος ?σαν τ?ν ?ργων κύριοι.

 

ΑΣΚΗΣΗ

Να σχολιαστεί η συμφωνία του κατηγορουμένου με το υποκείμενο στις παρακάτω προτάσεις.

1. Τ? πεδίον κατέστη ε?φορον (=η πεδιάδα έγινε εύφορη)

2. Α? πόλεις ?γένοντο μεγάλαι.

3. Ο? ποταμοί ε?σι μεγάλοι.

4. Τ? ?ρματα ?σαν ταχέα.

5. ? Μαλέα ?ν ?κρωτήριον.

6. ? Σικελία ?στ? ν?σος.

7. Α? μεταβολα? λυπηρόν. (=οι μεταβολές γενικά)

8. ? τύχη ?στ? κοινόν.

9. Ο? πολλο? δεινόν (?στίν)

10. ? πόλεμος δεινόν ?στι.

11. ?παμεινώνδας κα? Πελοπίδας ?σαν Θηβα?οι.

12. ?ππαρχος κα? Θεσσαλ?ς ?δελφο? ?σαν.

13. ? γυν? κα? τ? παιδίον ε?σίν ?γαθαί.

 

ΠΑΡΑΛΕΙΨΗ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ

*** Το κατηγορούμενο παραλείπεται μόνο, όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα.

Παράδειγμα:

1. Ο?τός ?στιν ?γαθός, σ? δ? ο?δ? ε? (εννοείται ?γαθός)

 

Πάρης Παρσάλογλου  [ΠΕ02]